Werkbank Academische vaardigheden

Zinsbouw

Een toegankelijke, niet al te ingewikkelde zinsbouw is noodzakelijk voor een helder betoog. Als je je informatie direct en zonder omhaal presenteert, blijft je tekst toegankelijk. Pas wel op dat je wetenschappelijke tekst neutraal, zakelijk en objectief blijft. Een informele of populaire stijl (zie ook toonzetting), bijvoorbeeld als gevolg van elliptische zinnen hoort niet thuis in een academische tekst, net zomin als er plaats is voor slordigheden als de tantebetjeconstructie.

Op deze pagina vind je de volgende onderwerpen die met zinsbouw te maken hebben:

• Complexe zinsbouw
• Negaties (ontkenningen)
• Asymmetrie
• Ellips
• Tantebetjeconstructie

Complexe zinsbouw

Onder complexe zinsbouw bespreken we allereerst het verschijnsel 'complexe zin'. Ook komen de anakoloet (ontsporing van de zin) en de tangconstructie aan de orde.

Zinsstructuren waarin allerlei deelzinnen met elkaar zijn verweven, zijn heel gewoon in wetenschappelijke teksten. Als het niet direct duidelijk is hoe de diverse deelzinnen verbonden zijn aan de hoofdzin, kunnen dergelijke structuren echter de helderheid van een tekst (erg) negatief beïnvloeden. In dit soort gevallen moeten lezers namelijk extra werk verrichten om de samenhang van de informatie te ontcijferen. Het is dus beter om al te complexe zinsbouw te vermijden en te kiezen voor een zinsbouw die zich in een duidelijke lijn van begin naar einde begeeft.

Voorbeeld complexe zin:

Beter is:

Anakoloet

Als een zin door één of meerdere bijzinnen wordt onderbroken en op een andere wijze wordt voortgezet dan hij begonnen is, dan ontstaat er een gebrek aan samenhang (ook wel: anakoloet; ana betekent 'zonder', koloi betekent 'verbinding'). Een anakoloet draagt, net als een complexe zin, niet bij aan de duidelijkheid van je betoog.

Voorbeeld anakoloet:

Beter is:

Tangconstructie

Als een zin door één of meer bijzinnen of bijstellingen wordt onderbroken, waardoor er een grote afstand ontstaat tussen delen die bij elkaar horen, dan spreken we van een tangconstructie. Het is vaak duidelijker om de delen die bij elkaar horen achter elkaar te plaatsen, en de bijstelling of bijzin erachter te plakken.

Voorbeeld tangconstructie:

Beter is:

Negaties

Te veel negaties, en zeker dubbele negaties, ontnemen de lezer het zicht op wat er nu eigenlijk betoogd wordt. Vooral verraderlijk zijn combinaties van ontkennende woorden en werkwoorden die een negatie in zich hebben, zoals 'loochenen' of 'ervoor waken'. Bij dit soort combinaties moeten lezers moeite doen om de juiste betekenis te 'berekenen'. Voorbeelden:

Te veel negaties:

Beter is:

Te veel negaties:

Beter is:

Te veel negaties:

Beter is:

Asymmetrie

Symmetrie in de zinsconstructie zorgt voor een duidelijke, eenduidig vloeiende formulering. Op het moment dat er iets misgaat in de symmetrie van een zinsconstructie, spreken we van asymmetrie. Hierdoor lezen teksten minder prettig. Bovendien zorgt asymmetrie ervoor dat de boodschap niet duidelijk overkomt, of dat de zin zelfs grammaticaal niet juist is. Er kan sprake zijn van twee volledig ongelijke constructies, zoals een bijzin die gekoppeld is aan een naamwoord (zie eerste voorbeeld). Maar vaker gaat het om gebrek aan symmetrie in zinnen waarin de nevenschikkende voegwoorden (‘en’, ‘maar’, ‘of’ en ‘want’) bijzin en hoofdzin koppelen. Nevenschikkende voegwoorden mogen alleen zinnen van gelijke orde met elkaar verbinden (dus alleen een hoofdzin met een hoofdzin, of een bijzin met een bijzin).

Voorbeeld asymmetrie:

Beter is:

Voorbeeld asymmetrie

Beter is:

Soms kan het ook voorkomen dat zinnen niet per se fout zijn, maar wel lelijk. Dat is vaak het geval als er sprake is van indirecte rede. In onderstaand voorbeeld zou het zo kunnen zijn dat de schrijver iemand citeert die grammatica een belangrijke bouwsteen van de taal noemt. Daarna wil de schrijver zelf vertellen dat spelling eerder gezien kan worden als bouwsteen van een woord. Voorbeeld asymmetrie (lelijk)

Beter is:

Bovendien zorgt de lijdende vorm ervoor dat niet duidelijk is wie iets stelt. Bij een actieve formulering is het sneller duidelijk dat er twee sprekers zijn.

Ellips

Een ellips is een weglating van één of meer woorden in een zin. Veel Nederlandse gezegdes maken gebruik van de stijlfiguur ellips (Eind goed, al goed) en bijvoorbeeld in sportverslagen wordt vaak de ‘telegramstijl’ gebruikt (Pass over de volle breedte. Sneijder in het midden naar voren. Van Persie op links mee). Ook die telegramstijl berust op de ellips. In wetenschappelijke teksten is de ellips niet geschikt als stijlfiguur en zorgt voor een verkeerde, informele toon.

Beter is:

Nog een voorbeeld van de ellips:

Beter is:

Tantebetjeconstructie

Een tante betje is een slordigheid die niet thuishoort in een wetenschappelijke tekst. De naam komt bij taalpurist Charivarius vandaan, die deze fouten in zinsbouw altijd in de brieven van zijn tante Betje tegenkwam.

Een tantebetjeconstructie komt voor als er twee hoofdzinnen nevengeschikt zijn (gekoppeld zijn met ‘en’, ‘maar’, ‘of’, of ‘want’) en als er in de tweede hoofdzin ten onrechte inversie wordt toegepast of wordt gesuggereerd. Inversie is het omdraaien van de volgorde (1) onderwerp (2) persoonsvorm.

Een voorbeeld van een tante betje:

In bovenstaand voorbeeld komt het onderwerp pas na de persoonsvorm in de tweede zin. Daar is dus sprake van inversie.

Beter is:

Nog een voorbeeld van een tante betje:

In bovenstaand voorbeeld is er ook al in de eerste zin sprake van inversie. Die inversie wordt echter onterecht voortgezet in de tweede zin. Hij kan immers niet volgende maand alvast een goede plek voor de borrel zoeken.

Beter is:

Overige pagina's in deze rubriek: Introductie   Woordkeus   Verwijswoorden   Structuurwoorden   Lijdende vorm   Naamwoordstijl   Toonzetting